10 nowych obiektów na liście Pomników Historii. ZOBACZ ZDJĘCIA

1 "Świdnica – katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika"

Katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika w Świdnicy, pierwotnie fara miejska, odznacza się wyjątkowymi wartościami historycznymi, artystycznymi i naukowymi. Czternastowieczna świątynia stanowi świadectwo i manifest dobrobytu i ambicji swego fundatora księcia świdnickiego Bolka II Małego oraz mieszkańców miasta, będącego ówcześnie ośrodkiem o największym, obok Wrocławia, gospodarczym i kulturowym znaczeniu na Śląsku. Masywna sylweta zabytku, jednego z największych kościołów gotyckich w Europie, do dziś pozostaje główną dominantą w panoramie Świdnicy. Należąca do najważniejszych świątyń Dolnego Śląska katedra, charakteryzuje się wybitnymi walorami architektonicznymi oraz ponadregionalną klasą artystyczną wystroju oraz wyposażenia wnętrza. Formę zabytku ukształtowały dwie epoki stylowe – gotyk oraz barok. Z fazy gotyckiej zachowała się charakterystyczna dla architektury śląskiej tego czasu bryła, a także kamienne detale rzeźbiarskie. W okresie baroku, kiedy kościół należał do jezuitów, dokonano barokizacji wnętrza w poszanowaniu średniowiecznej formy architektonicznej.

2 "Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na Łysej Górze"

Klasztor benedyktynów na Świętym Krzyżu jest zabytkiem o szczególnym znaczeniu dla kultury i dziedzictwa polskiego, przede wszystkim dzięki swoim wartościom historycznym i religijnym. Udokumentowana metryka, jak również legendarne początki sytuują świętokrzyskie zgromadzenie wśród najstarszych klasztorów w Polsce. Przez wieki, było ono świadkiem istotnych wydarzeń oraz miejscem związanym z ważnymi postaciami z historii Polski, miało też rangę jednego z najważniejszych ośrodków kultu religijnego i duchowego centrum dynastii Jagiellonów. W szacownych murach do chwili obecnej przechowywane są relikwie Drzewa Krzyża Świętego, które począwszy od XIV w. stale przyciągają pielgrzymów. Pisaną historię sanktuarium wzbogaca okres przedchrześcijański, znany jedynie ze wzmianek w dokumentach oraz artefaktów świadczących o szczególnej randze tego miejsca od najdawniejszych czasów. Przybytek pogański, który istniał zanim na Łysą Górę przybyli benedyktyni, uznawany jest za jeden z najważniejszych na terenie słowiańszczyzny. Materialnym świadectwem słowiańskiego sanktuarium są m.in.: nieukończone wały kamienne datowane na IX-XI w.

3 "Gliwice – radiostacja"

Radiostacja w Gliwicach zajmuje istotną pozycję w historii Polski XX wieku, jako miejsce, gdzie 31 sierpnia 1939 r. dokonano tzw. prowokacji gliwickiej - ściśle tajnej akcji dywersyjnej niemieckich służb bezpieczeństwa pozorującej napad Polaków na niemiecką placówkę. W obrębie powstałej w 1935 roku radiostacji znajduje ok. 111-metrowa drewniana wieża nadawcza o konstrukcji kratowej, uznawana obecnie za najwyższą na świecie ocalałą budowlą tego typu, oraz najwyższą zachowaną konstrukcję drewnianą sprzed 1939 r. Unikatowa wieża stanowi tym samym ważny dokument myśli inżynieryjnej oraz świadectwo rozwoju radiofonii. Funkcjonuje do dziś i nadal służy celom komunikacyjnym. W budynku radiostacji zachowały się autentyczne urządzenia i aparatura nadawcza z lat 30. XX w., w tym mikrofon burzowy, który posłużył do przekazania komunikatu podczas prowokacji gliwickiej. Obecnie, na terenie Radiostacji Gliwice znajduje się oddział Muzeum w Gliwicach: Muzeum Historii Radia i Sztuki Mediów – Radiostacja Gliwice.

4 "Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego zwany kościołem Pokoju"

Kościół Pokoju w Jaworze, z racji związku z ważnymi wydarzeniami politycznymi i społecznymi, stanowi istotny materialny dokument dziedzictwa historycznego i kulturowego tak Śląska, jak i Europy. Został on zbudowany w wyniku ustaleń pokoju westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią. Ustalenia traktatu oznaczały faktyczną likwidację organizacji Kościoła ewangelickiego na terenach śląskich księstw dziedzicznych bezpośrednio zależnych od katolickiego cesarza Habsburga. Ewangelicy zostali pozbawieni dotychczasowej wolności religijnej i utracili niemal wszystkie swoje świątynie. Dopuszczono możliwość budowy jedynie trzech kościołów, ale w nietrwałej konstrukcji szkieletowej: w Głogowie (niezachowany), Jaworze i Świdnicy. Kościół Pokoju w Jaworze, razem z kościołem Pokoju w Świdnicy, są największymi barokowymi budynkami sakralnymi w Europie wzniesionymi w konstrukcji szkieletowej, które ze względu na techniczne skomplikowanie i wielkość, należy uznać za pionierskie i unikatowe. W kościele Pokoju w Jaworze zachowała się bogata dekoracja wnętrza, wartościowa pod względem artystycznym i historycznym jako świadectwo współistnienia sztuki baroku i teologii luterańskiej oraz ilustracja ówczesnej hierarchii społecznej. Zabytek zachował w pełni autentyczność formy, na którą składa się bryła, system konstrukcji oraz użyte materiały. Podkreśleniem wartości kościoła Pokoju w Jaworze jest wpis – wraz z kościołem Pokoju w Świdnicy - na Listę światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego UNESCO, którego dokonano w 2001 r.

5 "Wąchock - zespół opactwa cystersów"

Opactwo cystersów w Wąchocku jest jednym z najcenniejszych i najlepiej zachowanych romańskich założeń klasztornych w Polsce o wysokiej randze artystycznej oraz szczególnych wartościach historycznych i naukowych. Należy do grupy małopolskich klasztorów założonych pod koniec XII w. i wraz z nimi stanowi najpełniejszy przykład współistnienia architektury późnoromańskiej z nowymi w trzynastowiecznej Polsce koncepcjami gotyckimi wprowadzanymi przez zakon cysterski. Historyczną wartość klasztoru w Wąchocku podnosi fakt, że wraz z pozostałymi konwentami grupy małopolskiej, jest jedyną na ziemiach polskich bezpośrednią filią protoopactwa w Morimond we Francji.

6 "Tyniec – zespół opactwa benedyktynów"

Opactwo w Tyńcu jest najstarszym istniejącym w Polsce klasztorem kontynuującym tradycję benedyktyńską, zajmującym poczesne miejsce w historii Polski niemal od zarania jej państwowości. Począwszy od 1 poł. XI w., przez kolejne wieki, pełniło rolę ważnego ośrodka działalności misyjnej, życia liturgicznego i kulturalnego. Związane było także z istotnymi wydarzeniami politycznymi i postaciami historycznymi. Ukształtowane przez ponad 900 lat założenie przestrzenne i zespół budowlany opactwa stanowią świadectwo dziedzictwa materialnego i niematerialnego o wyjątkowej randze w skali kraju. Opactwo tynieckie jest także cennym dokumentem architektury romańskiej XI w. oraz miejscem, z którym związane są najwyższej klasy dzieła rzemiosła artystycznego i sztuki iluminacji ksiąg.

7 "Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne"

8 "Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew"

Most wiszący w Ozimku to obecnie najstarszy zachowany żelazny most wiszący o ustroju nośnym konstrukcji łańcuchowej przewieszonej przez żeliwne ażurowe pylony. Wykonany został w latach 1825 - 1827 r. w hucie „Malapane” w Ozimku jako pionierskie, jedno z pierwszych tego typu rozwiązań konstrukcyjnych na świecie i jest istotnym świadectwem dziejów kultury przemysłowej i myśli technicznej pocz. XIX w. Wysoka ranga zabytku wynika z jego wartości historycznej i technicznej, a także roli wzorcotwórczej, most w Ozimku posłużył bowiem jako wzór przy budowie podobnych przepraw mostowych na świecie. Oddany do użytku w 1827 r. przetrwał do naszych czasów w niezmienionej postaci, pełniąc funkcję mostu drogowego, a od lat 70. XX w. – mostu dla pieszych.

9 "Klępsk – kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny"

Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Klępsku, jedna z najstarszych zachowanych świątyń ewangelickich w tej części Europy, wyróżnia się wybitnymi wartościami historycznymi, artystycznymi i naukowymi. Świątynia, pierwotnie katolicka, następnie przebudowana i zaadaptowana do potrzeb lokalnej społeczności ewangelickiej, stanowi ważne materialne świadectwo wielonarodowej i wielowyznaniowej historii ziem polskich. Zabytek stanowi interesujące połączenie gotyckiego typu drewnianego kościoła wiejskiego charakterystycznego dla architektury późnego średniowiecza oraz wczesnej świątyni protestanckiej z typowymi dla niej rozwiązaniami funkcjonalnymi i programem ideowym. Najcenniejszym walorem artystycznym zabytku jest w pełni zachowana bogata dekoracja malarska i snycerska wnętrza, dzięki której świątynię zalicza się do czołowych realizacji luterańskich doby reformacji w Europie Środkowowschodniej.