Tajemnica niewygodnych śmierci. Witkacy, Eugeniusz Bodo i Tadeusz Dołęga-Mostowicz

7 marca 2016, 15:10

Eugeniusz Bodo, właśc. Bogdan Eugène Junod (ur. 28 grudnia 1899, zm. 7 października 1943) – polski aktor filmowy, rewiowy i teatralny szwajcarskiego pochodzenia, reżyser, scenarzysta, tancerz, piosenkarz i producent filmowy. Oficjalny życiorys Bodo z PRL urywał się na poczatku wojny w Lwowie, dokąd aktor przeniósł się na początku wojny. Według komunistycznych biografii aktora, miał on zginąć z rąk hitlerowców. O prawdziwych losach Bodo wiedziało niewielu, a wśród nich był Alfred Mirek, który trafił do łagru w Butyrkach jako syn wroga ludu. Mirek w 1990 r. na fali pierestrojki opublikował wspomnienia. Zamieścił w nich relację samego Bodo opisującego aresztowanie i wywóz do łagru: 22 czerwca 1941 roku o godzinie 11.00. do mojego domu weszli funkcjonariusze NKWD, rozkazując, bym natychmiast udał się z nimi do samochodu. Zdążyłem ledwie wziąć ze sobą płaszcz i kapelusz. Sądziłem, że chcą mnie uratować przed inwazją hitlerowską. Zamknęli mnie w garażu siedziby NKWD. Rano zjawili się odmienieni nie do poznania. Poprzedniego dnia uciekali jak zające, teraz syci i różowi na twarzach, przedstawiciele wielkiego państwa radzieckiego. Było ich już czterech. Traktowali mnie jak powietrze. Pojechaliśmy do Moskwy. Tak Bodo trafił do więzienia na Butyrkach - pisze Mirek. Do prawdy o aktorze dotarł też Stanisław Janicki, autor telewizyjnego programu "W starym kinie". W 1972 r. poprosił widzów o informacje na temat przedwojennych aktorów. To wtedy dostał list od siostry ciotecznej Bodo, która napisała, że w 1958 r. Międzynarodowy Czerwony Krzyż poinformował ją o śmierci Bodo w łagrze na terenie ZSRR. Po 1989 roku Janicki postanowił zrobić film o Bodo i ujawnić prawdziwe fakty o śmierci aktora. Udało mu się to w 1997 roku. Według relacji Alfreda Mirka Bodo spędził na Butyrkach dwa lata. Nie był przesłuchiwany. Aby oszukać żołądek, wypijał duże ilości gorącej wody z solą. Nie chciałem mu dawać soli - pisał we wspomnieniach Mirek - ale tak prosił, że nie sposób mu było odmówić. Prawdopodobnie nerki odmawiały posłuszeństwa, Bodo słabł, puchły mu nogi i twarz. Jak się okazało po latach o jego uwolnienie w imieniu polskiej ambasady w Moskwie starali się Stanisław Kot i Tadeusz Romer. I tu na przeszkodzie stanęło szwajcarskie obywatelstwo Bodo. Strona sowiecka tłumaczyła, że los obywatela szwajcarskiego nie może być przedmiotem rozmów z Polakami. Z tych samych przyczyn nie objęła go "amnestia" dla Polaków przetrzymywanych w więzieniach i łagrach ZSRR. W 1991 r., a na fali jelcynowskiej odwilży, kuzynak Bodo, Wiera Rudź otrzymała z Rosyjskiego Czerwonego Krzyża dwie fotografie więzienne. Był na nich Bodo - z zarostem, opuchniętą twarzą, w drelichu. Razem z fotografiami przyszło pismo: Żano-Bodo Eugeniusz-Bogdan ur. 1899 Genewa, syn Teodora, z zawodu aktor, reżyser. Został aresztowany w 26 czerwca 1941 i decyzją specjalnej narady przy NKWD ZSRR skazany na 5 lat ciężkiego obozu wychowawczego jako element społecznie niebezpieczny. Okres kary odbywał w więzieniu Butyrskim w Moskwie, w mieście Ufa i w Archangielskiej obłasti. Zmarł 7 października 1943 roku. To było ostateczne potwierdzenie tragicznej historii śmierci Eugeniusza Bodo. / PAP Archiwalny

Witkacy popełnił samobójstwo na wieść o wejściu wojsk sowieckich do Polski. Dołęga-Mostowicz zginął w przypadkowej strzelaninie na początku wojny. Eugeniusz Bodo zmarł zapomniany i samotny w rosyjskich łagrach. Okoliczności ich śmierci przez lata były ukrywane, przekręcane, przekłamywane.

1 Uwielbiany aktor, popularny pisarz i artysta-wizjoner. Odeszli za wcześnie. O ich śmierci krążyły legendy a prawdziwe okoliczności przysłaniała przez lata PRL-owska propaganda.Po latach prawda ujrzała światło dzienne.

Tadeusz Dołęga-Mostowicz, Witkacy i Eugeniusz Bodo

Inne

2 Stanisław Ignacy Witkiewicz, znany jako Witkacy to artysta, który w swoich utworach przewidział nadejście groźnych totalitaryzmów.Witkacy jest uznawany za jednego z klasyków literatury światowej, jednak twórczość pisarza została w pełni doceniona dopiero po drugiej wojnie. Jego utwory, w tym powieści "Nienasycenie" i "622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta" przetłumaczono na kilkadziesiąt języków. Z kolei obrazy, w tym słynne portrety zaczęto cenić w latach 70. XX wieku.Po wybuchu wojny starał się o przyjęcia do wojska, jednak z powodu wieku i stanu zdrowia nie został zakwalifikowany. 5 września, razem ze swoją wielką miłością, Czesławą Oknińską opuścił Warszawę. Około 15 września dotarli do majątku znajomych Witkacego, rodziny Ziemlańskich, we wsi Jeziory na Polesiu.18 września podczas spaceru Witakcy wybrał piękny, olbrzymi dąb na miejsce swojej śmierci. Pod nim Witkacy rozpuścił w garnuszku z wodą tabletki luminalu, które wypiła Czesława, on zaś zażył pastylki efedryny na pobudzenie krążenia krwi. Oknińska zasypiając, widziała jeszcze, że Witkacy podcina sobie żyletką żyły, najpierw na przegubach rąk, potem na nogach, ale ponieważ krew nie płynęła, przeciął sobie też tętnicę na szyi. Znaleźli ich wysłany przez ojca na poszukiwanie przyjaciela gimnazjalista Włodzimierz Ziemlański i miejscowi chłopi. Oknińska została odratowana. Następnego dnia Witkacy został pochowany na miejscowym cmentarzu. Okolicznościom śmierci Witkiewicza towarzyszą legendy. Oknińska bardzo często zmieniała szczegóły swoich wspomnień. Przyczyniły się też do tego kontrowersje związane z jego nieudaną ekshumacją. W 1988 roku sprowadzono z Ukrainy do kraju zwłoki Witkiewicza, kilka lat później okazało się, że są to szczątki młodej kobiety. Prawobodobną przyczyną jest to, że na cmentarzu w Jeziorach oznaczono tylko orientacyjnie miejsce pochówku Witkacego.

Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy), „Przerażenie wariata”, 1931

Media

3 Prawdziwych okoliczności Tadeusza Dołęgi-Mostowicza nigdy nie udało się ustalić. We wrześniu 1939 r. został zabity w granicznym miasteczku Kuty (dzisiejsza Ukraina) w niewyjaśnionych okolicznościach.W stopniu kaprala podchorążego brał udział w wojnie obronnej Polski 1939 roku.Najbardziej prawdopodobna wersja jego śmierci mówi o Dołędze-Mostowiczu, który ubezpieczał transport chleba dla Polaków mieszkających w okolicy Kut. Prawdopodobnie stało się to w czasie walki polskiego patrolu z sowieckimi żołnierzami. Trzy czołgi ostrzelały samochód z wiozącymi pomoc polskimi żołnierzami.Prochy Dołęgi-Mostowicza sprowadzono do Warszawy 24 listopada 1978 roku. Pochowano w katakumbach Cmentarza Powązkowskiego.O tym jak w latach 20. Dołęga-Mostowicz uniknął śmierci pisał Józef Rurawski, polski filolog i historyk literatury. Pisarz naraził się bojówkom sanacyjnym. 8 września 1927 został porwany z ulicy Grójeckiej, siłą wciągnięty do samochodu, wywieziony do Janek pod Warszawą, pobity w lesie i wrzucony do dołu ziemnego. Od śmierci uratował go przechodzący przypadkowo wieśniak.Tadeusz Dołęga-Mostowicz urodził się 10 sierpnia 1898 w folwarku Okuniewo koło Głębokiego. Był autorem kilkunastu powieści. Najbardziej znane to "Kariera Nikodema Dyzmy", "Doktor Murek zredukowany" i "Drugie życie doktora Murka", "Znachor", "Profesor Wilczur" i "Pamiętnik pani Hanki".Wszystkie jego utwory z wyjątkiem "Kariery Nikodema Dyzmy", "Znachora" i "Profesora Wilczura" objęte były w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce.